Bir simülasyonun ortasında mi yaşıyoruz? Biz kimiz? İnsan beyni hakikaten yenilmez midir? Herkes bu tip soruları kesinlikle hayatın bir noktasında kendine sormuştur. Matrix sinemasını izlemiş ya da en azından duymuşsunuzdur. Artık bir Matrix ortasında yaşadığınızı hayal edin, büsbütün kodlardan oluşan bir dünya ortasında yaşadığınızın farkına varır mıydınız?
Yanıt sıradan, varmazdınız. Alışılmış gerçek dünyada uyandırılmadığınız sürece. Pekala Matrix’te gördüğümüz yapay zeka günümüzde ne boyutta? ömrümüzü ele geçirip bizi işlerimizden edecek mi yoksa bize işlerimizde yardımcı olup kendimize daha fazla vakit ayırmamızı mı sağlayacak? En sıradan haliyle yapay zeka (Artificial intelligence) nedir, nasıl gelişmiştir ve gelecekte bizi neler bekliyor, gelin biraz konuşalım.
AI (Artifical Intelligence) nedir?
AI yani “Artificial intelligence” yani yapay zekanın İngilizce olarak kısaltmasıdır. Ekseriyetle insan zekası gerektiren nazaranvleri insan yardımı olmadan gerçekleştirebilen akıllı makineler oluşturmakla ilgilenen bilgisayar bilimlerinden biridir ve pek kapsamlıdır.
AI (Yapay zeka) çeşitleri:
Reaktif bir makine, en temel AI unsurlarını takip eder ve isminden da anlaşılacağı üzere, zekasını sadece önündeki dünyayı algılamak ve reaksiyon vermek için kullanabilir. Tepkisel bir makine bir hafıza depolayamaz ve sonuç olarak gerçek vakitli olarak karar vermeyi bilgilendirmek için geçmiş tecrübelere güvenemez.
Reaktif makineninen ünlü örneklerinden biri, 1990’larda IBM tarafınca satranç oynayan bir üstün bilgisayar olarak tasarlanan ve büyük usta Gary Kasparov‘u bir oyunda mağlup eden Deep Blue‘dur. Deep Blue, yalnızca bir satranç tahtasındaki taşları tanımlayabiliyor ve her bir atılımın satranç kurallarına bakılırsa nasıl yapıldığını biliyor, her bir taşın mevcut pozisyonunu kabul ediyor ve o anda en mantıklı atağın ne olacağını belirleyebiliyordu.
Hudutlu hafızaya sahip olanlar: Evvelki bilgileri ve varsayımları saklama yeteneğine sahiptir
Sonlu hafızaya sahip yapay zeka, bilgi toplarken ve potansiyel kararları tartarkilk evvelki bilgileri ve varsayımları saklama yeteneğine sahiptir ve aslında ondan sonrasında ne olabileceğine dair ipuçları için geçmişe bakar. Hudutlu bellekli yapay zeka, reaktif makinelerden daha karmaşıktır yani daha büyük imkanlar sunar.
Makine tahsilinde hudutlu hafızaya sahip yapay zeka kullanılırken altı adım izlenmelidir: Eğitim bilgileri oluşturulmalı, makine öğrenmesi modeli oluşturulmalı, model varsayımlar yapabilmeli, model insan yahut çevresel geri bildirim alabilmeli, geri bildirim bilgi olarak saklanmalı ve bu adımlar bir döngü olarak yinelanmalıdır.
Akıl teorisine dahil olanlar: İnsanların nasıl hissettiğini anlayabilir
Zihin Teorisi tam da budur, teoriktir. Bir daha sonraki yapay zeka düzeyine ulaşmak için gerekli teknolojik ve bilimsel yeteneklere maalesef ki çabucak hemen ulaşamadık.
Kavram, başka canlıların kişinin kendi davranışını etkileyen niyet ve hislere sahip olduğunu anlamanın ruhsal öncülüğüne dayanmaktadır. AI makineleri açısından, bu, AI’nın insanların, hayvanların ve öteki makinelerin nasıl hissettiğini ve öz-yansıtma ve kararlılık yoluyla nasıl karar verdiğini anlayabileceği ve sonrasındasında bu bilgiyi kendi kararlarını vermek için kullanacağı manasına gelir.
Öz farkındalık sahibi olanlar: Oburlarının varlığını ve duygusal durumunu anlar
Zihin Teorisi yapay zekada bir kere oluşturulduğunda, gelecekte fazlaca düzgün bir vakitte, AI’nın kendinin farkında olması için son adım olacaktır. Bu çeşit bir yapay zeka, insan seviyesinde bir bilince sahiptir ve dünyadaki varlığının yanı sıra oburlarının varlığını ve duygusal durumunu da anlar. Yalnızca onlara ne ilettiklerine değil, nasıl ilettiklerine dayanarak diğerlerinin neye gereksinim duyabileceğini anlayabilecektir.
Yapay zeka çeşitleri nelerdir?
Akıllı robotlar ve yapay varlıklar birinci vakit içinderda Antik Yunan mitlerinde ortaya çıktı. Evet, bu biçimdelar Aristoteles‘in kıyası geliştirmesi ve tümdengelimli akıl yürütmeyi kullanımı, insanlığın kendi zekasını manaya arayışında kıymetli bir andı. Kökleri uzun ve derin olsa da bugün düşündüğümüz formuyla yapay zekanın tarihi, bir asırdan daha az bir vakte yayılıyor. Daima birlikte tarihi gelişmenine yakından bakalım.
1940’lar:
Yanıt sıradan, varmazdınız. Alışılmış gerçek dünyada uyandırılmadığınız sürece. Pekala Matrix’te gördüğümüz yapay zeka günümüzde ne boyutta? ömrümüzü ele geçirip bizi işlerimizden edecek mi yoksa bize işlerimizde yardımcı olup kendimize daha fazla vakit ayırmamızı mı sağlayacak? En sıradan haliyle yapay zeka (Artificial intelligence) nedir, nasıl gelişmiştir ve gelecekte bizi neler bekliyor, gelin biraz konuşalım.
AI (Artifical Intelligence) nedir?
AI yani “Artificial intelligence” yani yapay zekanın İngilizce olarak kısaltmasıdır. Ekseriyetle insan zekası gerektiren nazaranvleri insan yardımı olmadan gerçekleştirebilen akıllı makineler oluşturmakla ilgilenen bilgisayar bilimlerinden biridir ve pek kapsamlıdır.
AI (Yapay zeka) çeşitleri:
- Reaktif makineler
- Sonlu hafızaya sahip olanlar
- Akıl teorisine dahil olanlar
- Kendi farkındalığının şuuruna sahip öz farkındalık sahibi olanlar.
Reaktif bir makine, en temel AI unsurlarını takip eder ve isminden da anlaşılacağı üzere, zekasını sadece önündeki dünyayı algılamak ve reaksiyon vermek için kullanabilir. Tepkisel bir makine bir hafıza depolayamaz ve sonuç olarak gerçek vakitli olarak karar vermeyi bilgilendirmek için geçmiş tecrübelere güvenemez.
Reaktif makineninen ünlü örneklerinden biri, 1990’larda IBM tarafınca satranç oynayan bir üstün bilgisayar olarak tasarlanan ve büyük usta Gary Kasparov‘u bir oyunda mağlup eden Deep Blue‘dur. Deep Blue, yalnızca bir satranç tahtasındaki taşları tanımlayabiliyor ve her bir atılımın satranç kurallarına bakılırsa nasıl yapıldığını biliyor, her bir taşın mevcut pozisyonunu kabul ediyor ve o anda en mantıklı atağın ne olacağını belirleyebiliyordu.
Hudutlu hafızaya sahip olanlar: Evvelki bilgileri ve varsayımları saklama yeteneğine sahiptir
Sonlu hafızaya sahip yapay zeka, bilgi toplarken ve potansiyel kararları tartarkilk evvelki bilgileri ve varsayımları saklama yeteneğine sahiptir ve aslında ondan sonrasında ne olabileceğine dair ipuçları için geçmişe bakar. Hudutlu bellekli yapay zeka, reaktif makinelerden daha karmaşıktır yani daha büyük imkanlar sunar.
Makine tahsilinde hudutlu hafızaya sahip yapay zeka kullanılırken altı adım izlenmelidir: Eğitim bilgileri oluşturulmalı, makine öğrenmesi modeli oluşturulmalı, model varsayımlar yapabilmeli, model insan yahut çevresel geri bildirim alabilmeli, geri bildirim bilgi olarak saklanmalı ve bu adımlar bir döngü olarak yinelanmalıdır.
Akıl teorisine dahil olanlar: İnsanların nasıl hissettiğini anlayabilir
Zihin Teorisi tam da budur, teoriktir. Bir daha sonraki yapay zeka düzeyine ulaşmak için gerekli teknolojik ve bilimsel yeteneklere maalesef ki çabucak hemen ulaşamadık.
Kavram, başka canlıların kişinin kendi davranışını etkileyen niyet ve hislere sahip olduğunu anlamanın ruhsal öncülüğüne dayanmaktadır. AI makineleri açısından, bu, AI’nın insanların, hayvanların ve öteki makinelerin nasıl hissettiğini ve öz-yansıtma ve kararlılık yoluyla nasıl karar verdiğini anlayabileceği ve sonrasındasında bu bilgiyi kendi kararlarını vermek için kullanacağı manasına gelir.
Öz farkındalık sahibi olanlar: Oburlarının varlığını ve duygusal durumunu anlar
Zihin Teorisi yapay zekada bir kere oluşturulduğunda, gelecekte fazlaca düzgün bir vakitte, AI’nın kendinin farkında olması için son adım olacaktır. Bu çeşit bir yapay zeka, insan seviyesinde bir bilince sahiptir ve dünyadaki varlığının yanı sıra oburlarının varlığını ve duygusal durumunu da anlar. Yalnızca onlara ne ilettiklerine değil, nasıl ilettiklerine dayanarak diğerlerinin neye gereksinim duyabileceğini anlayabilecektir.
Yapay zeka çeşitleri nelerdir?
- Siri, Alexa, Google Asistan üzere akıllı asistanlar
- Şoförsüz taşıtlar
- Robotlar
- Sohbet botları
- E-Posta spam filtreleri
- Netflix, YouTube, Spotify üzere uygulamalar
Akıllı robotlar ve yapay varlıklar birinci vakit içinderda Antik Yunan mitlerinde ortaya çıktı. Evet, bu biçimdelar Aristoteles‘in kıyası geliştirmesi ve tümdengelimli akıl yürütmeyi kullanımı, insanlığın kendi zekasını manaya arayışında kıymetli bir andı. Kökleri uzun ve derin olsa da bugün düşündüğümüz formuyla yapay zekanın tarihi, bir asırdan daha az bir vakte yayılıyor. Daima birlikte tarihi gelişmenine yakından bakalım.
1940’lar:
- (1943) Warren McCullough ve Walter Pitts, “Sinir Aktivitesinde İçeren Fikirlerin Mantıksal Bir Hesabı” isimli makaleyi yayınlar. Makale, bir hudut ağı oluşturmak için birinci matematiksel modeli öneriyi içerkmektedir.
- (1949) The Organisation of Behavior: A Neuropsychological Theory (Davranışın Tertibi: Bir Nöropsikolojik Teori) isimli kitabında Donald Hebb, sinirsel yolların tecrübelerden yaratıldığı ve nöronlar içindeki ilişkilerin daha sık kullanıldıkça güçlendiği teorisini önerir. Hebbian tahsili, hala yapay zekada değerli bir model olmaya devam ediyor.
- (1950) Alan Turing, bir makinenin zeki olup olmadığını belirlemeye yönelik bir formül olan, artık ‘Turing Testi’ olarak bilinen prosedürü öneren Bilgi Süreç Makineleri ve Zeka’yı yayınlıyor. Harvard mezunu Marvin Minsky ve Dean Edmonds ise birinci hudut ağı bilgisayarı olan SNARC‘ı inşa ediyor.
- (1950) Claude Shannon “Satranç Oynamak için Bilgisayar Programlama” başlıklı makaleyi yayınlar. Isaac Asimov ise “Üç Robotik Yasası”nı yayınlar.
- (1952) Arthur Samuel dama oynamak için kendi kendine öğrenme programı geliştirir. Georgetown-IBM makine çevirisi deneyi, itinayla seçilmiş 60 Rusça cümleyi otomatik olarak İngilizce’ye çevirir.
- (1956) Yapay zeka tabiri, kapsamı tanımlayan John McCarthy tarafınca yönetilen “Dartmouth Yaz Yapay Zeka Araştırma Projesi”nde ortaya çıkmıştır ve AI’nın maksatları, bugün bildiğimiz formuyla yapay zekanın doğuşu olarak yaygın olarak kabul edilir.
- (1956) Allen Newell ve Herbert Simon, Mantık Teorisyenini (LT), birinci akıl yürütme programını üretir.
- (1958) John McCarthy, AI programlama lisanı Lisp’i geliştirir ve “Programs with Common Sense” isimli makaleyi yayınlar. Makale, tecrübelerden beşerler kadar tesirli bir biçimde öğrenme yeteneğine sahip eksiksiz bir AI sistemi olan var iseyımsal Advice Taker’ı önerir.
- (1959) Allen Newell, Herbert Simon ve J.C. Shaw, bir insan üzere sorun çözmeyi taklit etmek için tasarlanmış bir program olan General Sorun Solver’ı (GPS) geliştirdi. Herbert Gelernter ise Geometri Teoremi Prover programını geliştirir. Arthur Samuel, IBM’deyken makine tahsili terimini kullanır. John McCarthy ve Marvin Minsky, MIT Yapay Zeka Projesini kurar.
- (1963) John McCarthy, Stanford’da yapay zeka laboratuvarını başlatır.
- (1966) ABD hükümeti tarafınca hazırlanan Otomatik Lisan Sürece İstişare Komitesi (ALPAC) raporu, Rusça’nın otomatik ve anında çevirisi vaadiyle büyük bir Soğuk Savaş teşebbüsü olan makine çevirileri araştırmasındaki ilerleme eksikliğini detaylandırmıştır. ALPAC raporu, hükümet tarafınca finanse edilen tüm MT projelerinin iptaline niye olur.
- (1969) Birinci başarılı uzman sistemler, bir XX programı olan DENDRAL’de geliştirilmiştir ve Stanford’da kan enfeksiyonlarını teşhis etmek için tasarlanan MYCIN oluşturulmuştur.
- (1972) Mantıksal programlama lisanı PROLOG oluşturulur.
- (1973) Yapay zeka araştırmalarındaki hayal kırıklıklarını ayrıntılandıran “Lighthill Raporu” İngiliz hükümeti tarafınca yayınlanır ve yapay zeka projelerine yönelik fonlarda önemli kesintilere niye olur.
- (1974-1980) Yapay zeka gelişmeninin ilerlemesiyle ilgili hayal kırıklığı, akademik hibelerde büyük kesintilerine niye olur. Daha evvelki ALPAC raporu ve evvelki yılın “Lighthill Raporu” ile birleştiğinde, yapay zeka finansmanı kesilir ve araştırma durur. Bu devir “İlk Yapay Zeka Kışı” olarak isimlendirilir.
- (1980) Digital Equipment Corporations, birinci başarılı ticari uzman sistem olan R1’i (XCON olarak da bilinir) geliştirir. Yeni bilgisayar sistemleri için siparişleri yapılandırmak üzere tasarlanan R1, on yılın büyük bir kısmında sürecek uzman sistemlerde bir yatırım patlaması başlatarak birinci “AI Kışı”nı aktif bir biçimde sonlandırır.
- (1982) Japonya’nın Milletlerarası Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, savlı Beşinci Jenerasyon Bilgisayar Sistemleri projesini başlatır. FGCS’nin hedefi, üstün bilgisayar gibisi performans ve AI geliştirme için bir platform geliştirmektir.
- (1983) Japonya’nın FGCS’sine cevap olarak ABD hükümeti, DARPA tarafınca finanse edilen gelişmiş bilgi süreç ve yapay zeka araştırmaları sağlamak için Stratejik Bilgi Süreç Teşebbüsü’nü başlatır.
- (1985) Şirketler uzman sistemlere yılda bir milyar dolardan fazla harcama yapar ve Lisp makine pazarı olarak bilinen bütün bir sanayi onları desteklemek için ortaya çıkar. Symbolics ve Lisp Machines Inc. üzere şirketler, AI programlama lisanı Lisp üzerinde çalışacak özel bilgisayarlar inşa eder.
- (1987-1993) Bilgi süreç teknolojisi geliştikçe daha ucuz alternatifler ortaya çıkar ve Lisp makine pazarı 1987’de çökerek “İkinci Yapay Zeka Kışı”nı başlatır. Bu müddet zarfında, uzman sistemlerin bakımı ve güncellenmesi fazlaca değerli olduğu ortaya çıkar ve sonunda yapay zekalar gözden düşer
- (1991) ABD kuvvetleri, Körfez Savaşı sırasında otomatik bir lojistik planlama ve vakit içindema aracı olan DART‘ı kullanır.
- (1992) Japonya, FGCS projesini on yıl evvel ana çizgileriyle belirtilen tezli gayelere ulaşılamadığını öne sürerek 1992’de sonlandırır.
- (1993) DARPA, yaklaşık 1 milyar dolar harcadıktan ve beklentilerin fazlaca gerisine düştükten daha sonra 1993 yılında Stratejik Bilgi Süreç Teşebbüsü’nü sonlandırır.
- (1997) IBM’in Deep Blue‘su dünya satranç şampiyonu Gary Kasparov’u yener.
- (2005) Kendi kendini süren bir otomobil olan STANLEY, DARPA Grand Challenge’ı kazanır. Tıpkı sene ABD ordusu, Boston Dynamics’in “Big Dog” ve iRobot’un “PackBot” üzere otonom robotlara yatırım yapmaya başlar.
- (2008) Google, konuşma tanımada çığır açar ve bu özelliği iPhone uygulamasında sunar.
- (2011) IBM’den Watson, Jeopardy’deki rekabeti geride bırakır. Tıpkı yıl Apple, iOS işletim sistemi aracılığıyla AI dayanaklı bir sanal asistan olan Siri’yi piyasaya sürer.
- (2012) Google, Beyin Derin Öğrenme projesinin kurucusu Andrew Ng, bir eğitim seti olarak 10 milyon YouTube görüntüsünü derin öğrenme algoritmalarını kullanarak bir hudut ağını besliyerek teste tabi meblağ. Hudut ağı, bir kedinin ne olduğu söylenmeden bir kediyi tanımayı öğrenmiştir, bu biçimdece hudut ağları ve derin öğrenme finansmanı için çığır açan bir çağı başlatır.
- (2014) Google, eyalet sürüş testini geçen birinci şoförsüz arabayı yapar. Birebir sene Amazon’un Alexa’sı, sanal mesken asistanı olarak piyasaya sürülür.
- (2016) Google DeepMind’ın AlphaGo‘su dünya şampiyonu Go oyuncusu Lee Sedol‘u yener. Antik Çin oyununun karmaşıklığı, AI’da çözülmesi gereken büyük bir pürüz olarak görülüyordu fakat yapay zeka bunu başardı. Tıpkı yıl, birinci “robot vatandaş”, Sophia isimli insansı bir robot, Hanson Robotics tarafınca yaratıldı ve yüz tanıma, kelamlı irtibat ve yüz tabiri yeteneğine sahipti.
- (2018) Google, doğal lisan sürece motoru BERT’yi yayınlayarak makine tahsili uygulamalarıyla çeviri ve anlamadaki mahzurları azalttı. Birebir sene Waymo, Phoenix metropol bölgesindeki kullanıcıların şirketin kendi kendine giden araçlarından birinden teslim alma talebinde bulunmalarına imkan tanıyan Waymo One hizmetini başlattı.
- (2020) Baidu, LinearFold AI algoritmasını SARS-CoV-2 pandemisinin erken kademelerinde bir aşı geliştirmek için çalışan bilim ve tıp takımlarına sundu. Algoritma, virüsün RNA dizisini yalnızca 27 saniyede, öteki sistemlerden 120 kat daha süratli varsayım edebiliyordu.